Jaki jest Twój styl jedzenia?

Każdy człowiek posiada swój indywidualny sposób jedzenia. Na ostateczny kształt danego stylu wpływ mają zależności pomiędzy czynnikami genetycznymi, fizjologicznymi, psychologicznymi i społecznymi- to one określają w głównej mierze nasze preferencje żywieniowe i ilość spożywanego jedzenia. 

 

Normalne style jedzenia

Różnimy się ze względu na zakres akceptowalnych pokarmów, wzorców poszczególnych posiłków, czy zakres sytuacji, w których jemy. Wąski zakres oznacza, że definiujemy swoje posiłki precyzyjnie, np. obiad to zupa+ drugie danie albo ziemniaki, mięso i surówka, a dla kogoś o szerokim zakresie obiad jest bardziej ogólnym pojęciem- np. jakikolwiek ciepły posiłek w środku dnia. Różnice pomiędzy poszczególnymi stylami można uporządkować w wymiarze punktowości, przedziałowości.

 

• Styl punktowy

 

Jeżeli każdego dnia, o podobnej porze jesz na najczęściej śniadanie ten sam posiłek (np. owsiankę) i nie lubisz zmian, to prawdopodobnie jest to Twój styl jedzenia. Masz swój zestaw produktów które są dla Ciebie dopuszczalne. Styl punktowy kieruje się ściśle określonymi zasadami: określone posiłki, przygotowane w określony sposób o konkretnie określonych porach. Jest bardzo uporządkowanym i przewidywalnym stylem odżywiania się i raczej nie jest otwarty na zmiany. Ciężko jest tu o wprowadzenie nowych smaków czy produktów. W skrajnej wersji stylu punktowego zdarza się, że kiedy osoba nie dysponuje swoim standardowym zestawem produktów, domawia jedzenia. Nasilony styl punktowy jest monotonny, mało urozmaicony, a przyzwyczajenie to może nabierać charakteru kompulsywnego.

 

• Styl przedziałowy

 

Może należysz raczej do osób, które mogą zjeść prawie wszystko, zawsze i wszędzie? Masz szeroki zakres akceptowalnych produktów i równie dobrze możesz zjeść na śniadanie koktajl owocowy albo resztki wczorajszego obiadu? Styl przedziałowy charakteryzuje się większą elastycznością, swobodą, a także łatwiejszą adaptacją do różnych sytuacji. Ten styl odżywiania bywa chaotyczny, słabo podany kontroli, co podnosi ryzyko zachowań impulsywnych. W warunkach nieograniczonego dostępu do żywności może skutkować nadmiernemu zwiększaniu masy ciała, zatem styl ten często jest widoczny o osób z wysokim BMI i mającymi trudności w utrzymaniu diety.

To jednak nie wszystko. Normalne style jedzenia, prócz zakresu akceptowalnych posiłków można podzielić na motywacje czy też sytuacje, w których jemy. Motywacje te związane są z zaspokajaniem głodu, albo mogą dostarczyć przyjemności wynikającej z pobudzenia zmysłów. Ludzie różnią się między sobą stopniem, w jakim te dwa aspekty wpływają na zachowania związane z jedzeniem.

 

• Styl dolny (styl wisceralny)

 

To styl tzw „zajadaczy” ich główną motywacją jest zaspokojenie głodu bądź uniknięcie jego odczuwania. Zazwyczaj zajadacze jedzą szybko, a wraz ze wzrostem sytości słabnie motywacja do jedzenia. Zajadacze nie koncentrują się na walorach estetycznych czy smakowych, preferują potrawy które można przygotować szybko i w miarę prosty sposób- mogą być niewyszukane potrawy. Bardzo często styl wisceralny związany jest ze stylem przedziałowym, gdyż zakres akceptowalnych produktów jest u nich dość szeroki. Ciekawe jest także to, że osoby te słabiej rozróżniają pokarmy podobne do siebie np. jabłka różnych gatunków (jabłko to jabłko ;)

 

• Styl górny (styl zmysłowy)

 

Styl smakoszy. Wynika z potrzeby odczuwania przyjemności czerpanej ze smaku, zapachu i widoku potrawy. Smakosze bardziej celebrują posiłki, zwracają uwagę na sposób podania i właściwy smak potrawy. Smakosze czerpią przyjemność wynikająca z jedzenia i może ona utrzymywać się pomimo zaspokojenia głodu, ze względu na dostrzegalną atrakcyjność posiłku. Osoby te cechuje wyższy poziom świadomości jedzenia, są bardziej wrażliwi na zmiany atrakcyjności smaku, identyfikuje ich tzw sytość sensorycznie specyficzna- czyli sygnał nasycenia określonym składnikiem pokarmowym.

Choć oba te style mają charakter normalny, przy zbytnim usztywnieniu mogą generować problemy - smakosze mogą kierować się bardziej smakiem czy wyglądem potraw niż poziomem odczuwanego głodu, zatem mogą się przejadać lub jeść niezdrowo. Mała wrażliwość u zajadaczy sprzyja jedzeniu nieuważnemu, ogranicza także możliwość rozpoznania jakości pokarmu i może prowadzić do diety mało urozmaiconej. Warto poznać swój styl jedzenia i uwzględnić go przy wdrożeniu diety mające na celu np. schudnięcie. Zajadacze potrzebują głównie sycących posiłków i prostych w przygotowaniu, natomiast smakosze muszą zachować zmysłową przyjemność z jedzenia, toteż dieta, aby mogli ją utrzymać- musi zaspokoić ich standardy atrakcyjności smakowej i estetycznej.

 

Problemowe style jedzenia

Style problemowe związane są z niezdrową relacją z jedzeniem. Na ich kształtowanie istotnie wpływa styl jedzenia wyniesiony z domu, np. tendencja do regulowania emocji dziecka przy pomocy żywności. Dlatego problemowe style jedzenia wymagają zarówno treningu, edukacji, ale także pomocy psychologicznej. 

 

• Styl emocjonalny (jedzenie w odpowiedzi na negatywne emocje)

Styl emocjonalny wynika z atypowej reakcja na stres i jest utrwaloną praktyką spożywania nadmiernych ilości pokarmu w odpowiedzi na negatywne emocje. Emocjonalny zajadacz nie uwzględnia sygnałów głodu przy rozpoczynaniu jedzenia, ani uczucia sytości przy kończeniu. Zaczyna jeść, gdy doświadcza dyskomfortowych emocji, choć może mieć trudności z ich trafnym identyfikowaniem, może mylnie interpretować towarzyszące im doznania fizyczne jako sygnały głodu. Ze względu na trudność w odróżnianiu sygnałów głodu czy apetytu, częściej odczytują stany emocjonalne jako sygnały świadczące o niedoborze energetycznym. Jedzenie jest regulatorem stanu emocjonalnego poprzez obniżenie napięcia lub odwrócenia uwagi od trudnych myśli czy sytuacji. Emocjonalni zajadacze mają większą tendencję do sięgania po tzw śmieciowe jedzenie oraz jedzenie „pocieszające”.

• Styl zewnętrzny

Kieruje się bardziej sygnałami zewnętrznymi, z otoczenia, niż wewnętrznymi (głód). Duże znaczenie mają bodźce zmysłowe- wzrokowe: widok jedzenia czy jedzących osób, słuchowe- np. chrupanie chipsów, węchowe- zapach świeżego pieczywa w sklepie, dotykowe jak przyjemne drapanie podczas picia gazowanych napojów, oraz, oczywiście bodźce smakowe. Również określona sytuacja albo pora dnia jest kojarzona z jedzeniem. W tym stylu dostrzegalna jest skłonność do przejadania się i niezdrowego odżywiania (szczególnie słodycze czy niezdrowe przekąski). Styl zewnętrzny powiązany jest z wysokim poziomem impulsywności, a związek ten jest szczególnie silny u osób z nadmierną masą ciała oraz stosujących restrykcyjne diety.

• Styl restrykcyjny

Charakteryzuje się tendencją do chronicznego, świadomego powstrzymywania się od jedzenia lub spożywania mniej niż organizm potrzebuje do prawidłowego funkcjonowania. Niestety ignorowanie i tłumienie sygnałów głodu może skutkować szeregiem problemów zdrowotnych, w tym zaburzeniami neurologicznymi. Ponadto, w sytuacji osłabienia samokontroli, pod wpływem negatywnych emocji niektóre osoby stosujące restrykcyjne diety mogą być bardziej skłonne do przejadania się i wybierają bardziej kaloryczne potrawy lub o większej zawartości cukru/ tłuszczu. Ma to miejsce nawet, gdy osoby są świadome swojego zachowania, np. dokładnie rejestrują ilość spożytego pokarmu.

• Styl niekontrolowany

Epizody utraty kontroli nad częstotliwością i ilością spożywanego jedzenia towarzyszą wyżej opisanym stylom problemowym, ale także takim zaburzeniom odżywiania jak napadowe objadanie się, bulimia czy nocne jedzenie. Jest kontynuacją problemów poczynając od impulsywnego jedzenia, poprzez przejadanie się w reakcji na emocje aż po kompulsywne napady objadania się.

 

Optymalne style jedzenia 

Na szczęście nie wszystko stracone. By pokonać wroga, należy go najpierw poznać. Odpowiedni trening, edukacja żywieniowa i terapia pomogą rozwiązać problemy i odzyskać zdrową relację z jedzeniem. Duże znaczenie również ma praca nad poprawą regularności jedzenia, szczególnie przy diecie odchudzającej, ponieważ systematyczność zapobiega powstawaniu silnego głodu i przejadania się. Optymalny, zdrowy styl jedzenia to taki, który służy właściwemu odżywianiu, a przy tym minimalizuje ryzyko zaburzeń zdrowia psychicznego.

• Jedzenie intuicyjne

To świadomość i zaufanie do wewnętrznych sygnałów głodu i sytości, wrażliwość na nie i umiejętność dostosowania się do nich- traktowanie ich jako wiarygodnych wskazówek ile i kiedy należy jeść. Jest to jedzenie z powodów fizycznych, a nie emocjonalnych. Podczas wybierania jedzenia kierowanie się zarówno atrakcyjnością smakową jak i wartością odżywczą, a nie sztywnymi regułami. Taki styl pomaga uwolnić się od myślenia w kategoriach dozwolone/zabronione i postrzegania pokarmów w kategorii dobra i zła.

 

• Uważne jedzenie

Ten styl to również jedzenie w odpowiedzi na wskazówki wewnętrzne, niepodejmowanie jedzenia w odpowiedzi na emocje, ale przede wszystkim skupienie się na czynności jedzenia, bycie świadomym cech zjadanego pokarmu oraz jego wpływu na samopoczucie, zdolność do rozpoznawania sytości i kończenia jedzenia w momencie jej uświadomienia.

 

Jeśli Twoja historia dietetyczna zawsze kończy się powrotem do niewłaściwego stylu jedzenia, przemyśl czy nie zasięgnąć porady fachowca, który pomoże Ci w skutecznej zmianie, wesprze i wskaże właściwe narzędzia do tego, aby Twój cel został osiągniety.

 

Monika Wiensak