Uzależnienie od jedzenia czy objadanie się - sprawdź różnicę

Jak dotąd nie ustalono jednolitej definicji uzależnienia od jedzenia (ang. food addiction, FA). Jednakże można uznać, że uzależnienie od jedzenia jest określeniem zachowań związanych z pożywieniem, charakteryzujących się nadmiernym i rozregulowanym spożyciem wysokokalorycznej żywności, tj. żywności o wysokiej zawartości cukru i/lub tłuszczu. 

 

Główną cechą uzależnienia jest pożądanie konkretnej substancji. Połączenie głodu oraz nadmiernej konsumpcji pokarmów jest spowodowane uzależniającymi procesami, które zachodzą w mózgu.

Istnieje szereg badań, dowodzących, że u pacjentów z zaburzeniem z napadami objadania się (ang. binge eating disorder, BED) wskazuje się kilka wspólnych cech z zachowaniami charakterystycznymi dla uzależnienia tj. zmniejszona kontrola i ciągłe spożywanie substancji pomimo negatywnych konsekwencji. Szczególnie powiązane z tematem uzależnienia u osób z zaburzeniem z BED wydaje się być kompulsywne jedzenie, nadmierna konsumpcja pomimo negatywnych konsekwencji, zmniejszona samokontrola na zachowaniami żywieniowymi. 

 

Zwiększone zainteresowanie tematem uzależnienia od jedzenia jest spowodowane odkryciem, że otyłość oraz zaburzenie z BED są związane z intensywną aktywacją obszaru mózgu odpowiedzialnego za układ nagrody oraz ze zmianami w sygnalizacji dopaminergicznej. Podobne procesy można zaobserwować u osób zażywających narkotyki. Układ nagrody odgrywa znaczącą rolę w uzależnieniu. Pobudzenie tego układu prowadzi do uwolnienia dopaminy, a tym samym do odczuwania przyjemności. 

 

Różnice między napadami objadania się a uzależnieniem od jedzenia (BED vs FA) dotyczą  funkcji jedzenia, okoliczności jedzenia, relacji na niemożność jedzenia, świadomości problemu. Diagnostyka różnicowa może zwiększyć szanse na efektywne leczenie osób otyłych.

 

Uzależnienie od jedzenia jest także powiązane z psychopatologią. Naukowcy doszli do wniosku, że objawy FA dodatnio korelują z dużą dysregulacją emocjonalną, niską samooceną i wysokim negatywnym stanem afektywnym u pacjentów z BED. Pacjenci wykazujący objawy uzależnienia od jedzenia, częściej mieli postawioną diagnozę zaburzeń nastroju, w tym depresji. 

 

Uzależnienie od jedzenia nie jest oficjalnie uznane jako osobno funkcjonujące zaburzenie odżywiania, też nie jest uznawane za uzależnienie behawioralne. Istnieje coraz więcej dowodów, które potwierdzają podobieństwo między przejadaniem się a zaburzeniami związanymi z zażywaniem substancji psychoaktywnych. 

 

W roku 2009 we współpracy Uniwersytetu w Yale i amerykańskich psychiatrów zostało opracowane narzędzie do oceny i diagnozy uzależnienia od jedzenia – Skala Uzależnienia od Jedzenia (YFAS), składające się z 25 pytań, odnoszących się do ostatnich 12 miesięcy. Każde pytanie kwestionariusza odnosi się do konkretnego objawu uzależnienia. Osoba badana musi odpowiedzieć na przykład na takie pytania:

 

Przykładowe stwierdzenia, do których należy odnieść się w kwestionariuszu, to:

 

– zauważam u siebie, że kiedy zaczynam jeść określony produkt, zwykle ostatecznie zjadam więcej, niż zamierzałem(-am);
– zdarza się, że kontynuuję jedzenie określonych produktów pomimo zaspokojeniu uczucia głodu;
– zauważam większą ochotę na zjedzenie określonych produktów po ich odstawieniu;
– jedzenie wiąże się u mnie z problemami natury psychicznej, jak depresja, lęk, poczucie winy, wstręt do siebie;
– zaobserwowałem(-am), że spożywanie tej samej ilości jedzenia przestało wiązać się z obniżeniem negatywnych emocji i poprawą nastroju;
– chciałbym(-abym) przestać spożywać określone produkty.

 

Pytania dotyczą produktów i potraw, które badana osoba uważa za problematyczne, zazwyczaj są to produkty wysokoprzetworzone.

 

Obecnie YFAS jest jednym standaryzowanym narzędziem do tego celu. Diagnoza uzależnienia od jedzenia jest przypisywania w momencie 3 lub więcej objawów oraz spełnia kryteria klinicznego osłabienia, zgodnie z czwartą edycją klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Nowa wersja YFAS 2.0 z 2013 roku ujęto całkiem nowe kryterium diagnostyczne zaburzeń związanych z substancjami i uzależnieniem m.in. głód czy zastosowanie kryterium nasilenia (łagodne, umiarkowane i ciężkie uzależnienie). Dosyć liczne badania naukowe ustaliły, że uzależnienie od jedzenia może być ściśle powiązane z otyłością i zaburzeniami odżywiania oraz jest zjawiskiem rozpowszechnionym wśród osób zmagających się z tymi problemami. 

 

Kornelia Formella